იუდაიზმი საქართველოში

[Moor]

ვფიქრობ, ცოტას დასჭირდება შეხსენება, რომ „იუდაიზმი“ ებრაელთა ტრადიციულ სარწმუნოების სახელწოდებაა. ძველ საქართველოში მას, როგორც წესი, „ჰურიაებად“, „ჰურიათა სჯულად“, „მოსეს სჯულად“, ანდა „ძველ რჯულად“ მოიხსენიებდნენ. ახალ ქართულში იუდაიზმის სინონიმი არის ებრაელობა ანუ ებრაელთა რჯული, ებრაელთა სარწმუნოება. თავად სახელწოდება მიგვანიშნებს, რომ იუდაიზმის სახით საქმე გვაქვს ეროვნულ (ნაციონალურ) რელიგიასთან, ანუ იმ შემთხვევასთან, როდესაც სარწმუნოება (რჯული) და ეროვნება (ნაცია) ერთი და იგივეა. ტრადიციის თანახმად, ებრაელი ანუ იუდეველი ერთდროულად ნიშნავს ერსაც და კონფესიასაც. თუმცა, საქართველოშიც, ისრაელშიც და სხვაგანაც არსებობენ სხვა რელიგიის მიმდევარი ებრაელები, რომლებიც თავს ებრაელად თვლიან და თანამემამულეებისა და ეროვნული სახელმწიფოს მიმართ პატრიოტულ სულისკვეთებას ამჟღავნებენ.

 

პირველი კითხვა, რომელიც წინამდებარე თემის ფარგლებში ბუნებრივად წამოიჭრება, არის შემდეგი: რის გამო აღინიშნება ებრაელთა რჯული ანუ, ძველი (ბიბლიური) ნომინაციით, ისრაელიანთა სარწმუნოება სახელწოდებით „იუდაიზმი“? პასუხისათვის უნდა გავიხსენოთ ძველი აღთქმის ანუ, ებრაულად, თანახის ერთ-ერთი საკვანძო და საეტაპო ამბავი: ბაბილობის მეფე ნაბუქოდონოსორის აგრესიამ და ბაბილონში ორასწლიანმა ტყვეობამ (ძვ. წ. VI-V საუკუნეები) ისრაელიანთა თორმეტი ტომიდან თერთმეტი თითქმის მთლიანად გაანადგურა ანუ, უფრო სწორი იქნება თქმა, - თავისთავადობა მოუსპო. ტყვეობის პირობებში საკუთარი სახე მხოლოდ იუდას ტომმა შეინარჩუნა; მხოლოს მას ხვდა წილად ბედნიერება, რომ სამშობლოში იმავე ინდივიდუალობითა და თვითმყოფადობით დაბრუნებულიყო, როგორითაც იქიდან განიდევნა. სწორედ ამ ტომის ჩინებულმა შვილებმა აღადგინეს ტაძარი და განაახლეს რჯული, რომელიც შემოქმედმა ღმერთმა რჩეულ ერს მიმადლა. „ჩინებულ შვილთა“ შორის, ხსენებული აღდგენისა და განახლების სულისჩამდგმელთა შორის, იგულისხმებიან ეზრა და ნეემია, რომელთაგან პირველი იყო მღვდელი, მეორე - ქალაქ იერუსალიმის განმგებელი (მერი); პირველმა ხალხს რჯულის კანონი და რჯულის მეცნიერება აღუდგინა, მეორემ კი ღვთის ქალაქის, იერუსალიმის, ზღუდენი აღადგინა და ეს ქალაქი საიმედოდ დაიცვა. აი, ამ დროს მოხდა ისრაელიანთა საყოველთაო მონანიება; მათი ხელახლა შობა, ღვთის წინაშე ფიცის დადება და, მაშასადამე, ერის გამოღვიძება-განახლება (ნეემია 8-13).

ხსენებული ერი, ისრაელი, ამიერიდან მეტწილად იუდას ტომით იყო წარმოდგენილი ანუ, სხვანაირად რომ ვთქვათ, ისრაელიანთა მოდგმა უკვე იუდას ტომით შემოიფარგლებოდა. და რადგან ეს ერი თავის თავს რელიგიურ ერად მოიაზრებდა, რადგან მის არსებაში ეთნოსი და რჯული განუყოფელ მთლიანობას წარმოადგენდა, ისტორიამ ამ ხალხსაც და მის რელიგიასაც თორმეტი ტომიდან ყველაზე ამტანი და სიცოცხლისუნარიანი, ტყვეობიდან და გადასახლებიდან დაბრუნებული ტომის სახელი განუსაკუთრა - იუდა, იუდეველი, იუდაიზმი.

 

იუდაიზმი, ისე როგორც ნებისმერი სხვა რელიგია, თავის თავში სამ კომპონენტს მოიცავს: მოძღვრებას, კანონმდებლობასა და პრაქტიკას ანუ, სხვა სიტყვებით, ღვთისმეტყველებას, კანონების კოდექსსა და ღვთისმსახურებას. სამივე კომპონენტი ეფუძნება ძველ აღთქმას, რომელსაც ებრაულად ეწოდება თანახი. თანახიც სამ ნაწილად იყოფა. ესენია: თორა ანუ მოსეს ხუთწიგნეული, ნაბიიმ ანუ წინასწარმეტყველებანი და ქეთუბიმ ანუ წერილები. მათ ვერდით დგას თალმუდი, რომელიც არის თანახის, ძირითადად კი თორის, განმარტებები, თუმცა იქ სხვა მასალაცაა წარმოდგენილი, კერძოდ ის, რასაც ქრისტიანულ ტრადიციაში საღვთო გადმოცემას უწოდებენ. ასე რომ, ეს ორი წიგნი: თორა (ზოგადად, თანახი) და თალმუდი არის იუდაიზმის წერილობითი წყარო, - რჯულმოძღვრების საფუძველი.

 

იუდაიზმი არის უძველესი მონოთეისტური რელიგია, რომელიც ეფუძნება რწმენას ისრაელიანთა ღმერთის ერთადერთობის, ერთსახოვნებისა და ერთგვამოვნების შესახებ.

 

იმის მიუხედავად, რომ ამ ერის შვილებმა, ისრაელიანებმა, არაერთგზის გადაუხვიეს ღვთის გზას, ღმერთი არაერთგზის გამოეცხადა მათ; გააცნო მათ თავისი თავი და გააგებინა თავისი ნება. უდიდესი და უმაღლესი გამოცხადება მოხდა სინას მთაზე, როდესაც ღმერთი ცეცხლმოდებულ, მაგრამ შეუწველი მაყვლის ბუჩქში ეჩვენა მოსეს (გამ. 3)  და უთხრა: „მე ვარ იაჰვე“ ანუ, თარგმანებით, „მე ვარ, რომელი ვარ“. ესაა მონოთეისტური ღვთისმეტყველების საფუძველთა საფუძველიც და მწვერვალიც. ამ სიტყვებით ცნობილი გახდა შემდეგი: ცისა და ქვეყნის შემოქმედი ღმერთი არის დაუსაბამო და თვითარსი, ე. ი. როგორც თავისი თავის, ისე ნებისმიერი არსებისა და არსებობის, ყოველივე არსებულის მაარსებელი. ამ ღმერთმა, ცოცხალმა და შემოქმედმა ღმერთმა, გამოიყვანა ისრაელიანთა მოდგმა მონობის ქვეყნიდან, ეგვიპტიდან. მან განაახლა აბრაამთან, ისააკსა და იაკობთან დადებული აღთქმა (ებრ. ბერით) და დაპირდა მამამთავართა ამ მოდგმას, რომ ეს მოდგმა, ისრაელი, იქნება დახსნილი და გადარჩენილი. ღმერთმა, იაჰვემ, ამ მოდგმას მისცა რჯული, ე.ი. კანონი და მცნებანი; მიიყვანა იგი აღთქმული ქვეყნის სანახებში (ქანაანში, პალესტინაში) და დაასახლა იქ. ასე შეიქმნა ერთი ღმერთის, იაჰვეს, მოწამე ერი, - რელიგიური და მონოკონფესიური ერი.

 

იმის გამო, რომ რჩეულმა ერმა - ისრაელმა - არაერთგზის დაარღვია რჯული და გადაუხვია ჭეშმარიტებისაგან, ღმერთმა დასაჯა ის. სასჯელი იმაში გამოიხატა, რომ იუდეველების სამეფო წარმართებმა დაიპყრეს და ებრაელმა ერმა მონობისა და კირთების ქვეშ ამოყო თავი; სიწმინდეთა შორის უდიდესი სიწმინდე - რჯულის კიდობანი რჯულის ფიცრებით - დაიკარგა; ტაძარი, რომელშიც ეს კიდობანი ინახებოდა, დაიქცა, ხოლო მისი მოსავი ერი დედამიწის სხვადასხვა კუთხეში, გაიფანტა და დედაქალაქში, იერუსალიმში, შესვლის უფლება აღარ ჰქონდა.

 

მიუხედავად ამისა, ღმერთმა არ გააუქმა დადებული აღთქმა და ამ აღთქმის იდეალი არის მესია, რომელიც ცხებულად ითარგმნება. იუდეველებს სწამთ, რომ მესია ჯერ არ მოსულა, მაგრამ შემოქმედი ღმერთი მას უსათუოდ გამოგზავნის წუთისოფელში; ის მოვა იერუსალიმში, რათა ისრაელი დაიხსნას და გადაარჩინოს.

 

გავიხსენოთ კაცობრიობის ისტორიის ერთ-ერთი უმძიმესი ფურცელი: ებრაელების აჯანყება რომაელების წინააღმდეგ ახ. წ. 69-70 წლებში, იმპერატორ იულიუს ვესპასიანეს დროს. ეს აჯანყება სისხლში იქნა ჩახშობილი მხედართმთავარ ტიტუსის (ქართულად ტიტეს) მიერ იმის მიუხედავად, რომ ისრაელმა შეუპოვრობისა და თავგანწირვის იშვიათი მაგალითი აჩვენა. სოლომონის ტაძარი პირისაგან მიწისა აღიგავა და უსასტიკესი ანგარიშსწორება დაიწყო. ეს ამბავი ცნობილია სხვადასხვა წერილობითი ძეგლით, განსაკუთრებით კი წიგნით, რომლის ძველ ქართულ თარგმანს ეწოდება „იერუსალიმის წარტყვევნა“. იქ ნათქვამია, რომ აღსრულდა წინასწარმეტყველება და განკითხვის ჟამიც დადგა: დიდი და მძლეთა მძლე იერუსალიმისაგან ქვა ქვაზე აღარ დარჩა გოდების კედელთა გარდა. ხალხმა დაკარგა ყველაფერი, რაც საუკუნეთა მანძილზე წვითა და დაგვით ჰქონდა შეძენილი. გადარჩა მხოლოდ ბიბლია და ამ წიგნის დედააზრი: იმედი, რომ უსათუოდ მოვა მესია.

 

იუდეველებს, სამშობლოდან გარეკილებს, განდევნილებსა და სხვათა მიწაზე ლტოლვილებაში მყოფებს, ეს წიგნი და ეს იმედი ასულდგმულებდა. მათ სწამდათ და სწამთ, რომ დღეს თუ არა ხვალ გამოჩნდება მესია. ის იქნება იესეს, ებრაულად იშაის, შთამომავალი - ბენ იშაი, რომელიც აღადგენს როგორც სოლომონის ტაძარს, ისე ისრაელის სამეფოს და მის ძველ დიდებას. იგი დაამყარებს ხელისუფლბას, რომლის დროსაც და რომლის პირობებშიც აღთქმის შვილები აღთქმულ მიწას დაუბრუნდებიან. ისრაელიანები ოქროს საუკუნეს განაახლებენ, მაგრამ არავინ იცის, როდის მოხდება ეს.

 

ტაძრისა და სამშობლოს დაკარგვის შემდეგ, დევნილობაში, ებრაელთა რელიგიური ცხოვრება უმთავრესად, სავალდებულო რიტუალებთან ერთად, სინაგოგებში (შესაკრებლებში) სიარულით და საღვთო წიგნების კითხვით შემოიფარგლებოდა. ამ წიგნებიდან და რჯულის მოძღვრებისაგან (რაბინებისა და ხახამებისაგან) მათ ყოველდღიურად ესმოდათ: მთავარია, არ დაიკარგოს იმედი და რწმენის სიმტკიცე მრავალფერ გაჭირვებასა და დამცირებაშიც კი! გაჭირვებანი და დამცირებანი არასდროს არ იყო უცხო ებრაელთა დიასპორების ისტორიიისათვის. ადვილი არ იყო იმ მორალური თუ ფიზიკური ტანჯვების ატანა, რაც არაერთგზის იჩენდა თავს სხვადასხვა მონაკვეთსა და გარემოში, მეტადრე კი შუასაუკუნოებრივ ყიამეთში, როდესაც პიროვნების ღირსებას არავინ იცავდა და სინდისის ხელშეუხებლობის კულტურა მხოლოდ ჩანასახში არსებობდა. „რატომ არ მოდის ბენ იშაი?“ - მოსთქვამდა ესპანეთის გალუთში (გადასახლებასა და ლტოლვილებაში) მყოფი ებრაელი პოეტი XI საუკუნისა. პასუხს სინაგოგაში ისმენდა: ბენ იშაი (მესია) უსათუოდ მოვა, შენი სარწმუნოებრივი, ეროვნული და პოლიტიკური იდეალების აღსრულებისათვის მოვა! შენ ყოველთვის მზად უნდა იყო. ის მალე მოვა!

 

მოვიდა ახალი ეპოქა და ცივილიზებულ სამყაროში ახალი ღირებულებები გამოიკვეთა. შუასაუკუნეები და ებრაელთა დევნა ასე თუ ისე წარსულს ჩაბარდა, მაგრამ იუდეველთა შორის მესიის მოლოდინი ისეთივე ციცხალი და ცხოველმყოფელია, როგორიც ადრე იყო. დღეს ისრაელიანები უფალ ღმერთს ყოვლადდასაწველსა და ყოვლადაღსავლენ მსხვერპლს ვეღარ სწირავენ, რადგან ასეთი მსხვერპლი მხოლოდ და მხოლოდ ტაძარში უნდა შეიწიროს, ტაძარი კი აღარ არსებობს (მისი აღდგენა მხოლოდ მესიას ხელეწიფება). ტაძრისა და სისხლიანი მსხვერპლშეწირვის ადგილი იუდეველთა სინაგოგებში (საკრებულოებსა და სალოცავ სახლებში) რაბინულმა ღვთისმსახურებამ დაიკავა. ამ მსახურების ცენტრალურ ნაწილად კვლავ მესიის იმედი და მოლოდინი რჩება. აი, სიტყვები, რომლებიც სინაგოგაში ყოველ შაბათს მგალობელთა გუნდის მიერ შემოქმედი და გამჩენი ღმერთის მიმართ აღევლინება: „იდიდოს და იწმიდოს მისმა დიდმა სახელმა სამყაროში, რომელიც შეიქმნა მისი ნებით. გაამეფოს თავისი მეფობა და აღმოაცენოს თავისი ხსნა, მოაახლოოს თავისი ცხებული თქვენს სიცოცხლეში, თქვენს დღეებში, მთელი ისრაელის სახლის სიცოცხლეში, დაუყოვნებლივ, უახლოეს ჟამს. წარმოთქვით: ამინ!“.

 

უსამშობლოდ და უმიწაწყლოდ დარჩენილი ებრაელები არსად, არც ერთ ქვეყანაში, ხელცარიელი არ მისულან; მათ ყველგან მიიტანეს ბიბლია (ძველი აღთქმა, თანახი) და, მაშასადამე, მონოთეიზმის იდეა. გამონაკლისი არც საქართველო იყო. ძველი ქართული წერილობითი ტრადიციის თანახმად, ებრაელების პირველი ნაკადი კავკასიაში ძვ. წ. 586 წლის ტრაგედიის შემდეგ მოვიდა. ლაპარაკია ნაბუქოდონოსორის მიერ იერუსალიმის აღებასა და ქვეყნის დამონებაზე. მოსახლეობის დიდი ნაწილი ბაბილონში გადაასახლეს, ნაწილი მიწების დასამუშავებლად და კოლონიზატორთა ხელზე მოსამსახურეებად დატოვეს, ნაწილმა კი გაქცევით უშველა თავს და სხვადასხვა ხალხს შეეხიზნა. ერთ-ერთი ასეთი ქარავანი მცხეთის კარიბჭეს მოადგა, წარდგა ქალაქის მამასახლისისა და მხარის განმგებლის წინაშე, ერთგულების აღთქმა დადო და თავშესაფარი ითხოვა. თხოვნა დაკმაყოფილებულ იქნა, რის გამოც ქართლის სანახებში ებრაელთა საკმაოდ ღონიერი ახალშენები აღმოცენდა. მსგავს შემოსახლებებს შემდეგშიც ჰქონდა ადგილი, განსაკუთრებით ახ.წ. 70 წლის ახლო ხანს, იუდეველთა აჯანყების სისხლში ჩახშობის, იერუსალიმის გადაწვისა და სოლომონის ტაძრიის ნაცარტუტად ქცევის შემდეგ. ებრაელები, როგორც წესი, ქალაქური ტიპის დასახლებებს უყრიდნენ საფუძველს და ქალაქებს აარსებდნენ. ასე ხდებოდა საქართველოშიც. ებრაელები აქ ვაჭრობდნენ, მოგზაურობდნენ, გაჰქონდათ, რაც გსატანი იყო, და შემოჰქონდათ, რაც შემოსატანი იყო. ამ გზით საგარეო პოლიტიკა ვითარდებოდა და ადგილობრივი კულტურა მრავალფეროვანი ხდებოდა.

 

როგორც ქართული, ისე სხვაენობანი ისტორიული წყაროები გვარწმუნებს, რომ ქართველ ებრაელებს ძირძველ სამშობლოსა და სხვა ქვეყნებში მცხოვრებ თანამემამულეენთან მუდმივი და ინტენსიური კავშირები ჰქონდათ. ალბათ ესეც იყო იმის მიზეზი, რომ მათ რელიგიური, ეთნიური და კულტურული თვითთავადობა სრულყოფილად შეინარჩუნეს. და არა მარტო შეინარჩუნეს, არამედ საკუთარი მეობა გაამდიდრეს კიდეც ადგილობრივი ტრადიციებისა და ღირებულებების კარგად გაცნობით. ამასთანავე გვმართებს, მკაფიოდ ვილაპარაკოთ იმ წვლილსა და დამსახურებაზე, რომელიც ებრაელებს მიუძღვით საქართველოს წინაშე როგორც საყოფაცხოვრებო, ისე რელიგიის სფეროში.

 

„მოქცევაი ქართლისაში“ ხაზგასმულია იერუსალიმისა დაებრაელთა განსაკუთრებული როლი საქართველოში მონოთეიზმის იდეის გავრცელებისა და საქართველოს გაქრისტიანების საქმეში. „მოქცევაÁ ქართლისაის“ მიდედვით, მცხეთელი ებრაელი ქალი სიდონია ქართული ეკლესიის პირველი წმინდანია, ხოლო ქარველი ებრაელი ელიოზ მცხეთელი - ქრისტეს კვართის ჩამომტანი საქართველოში.

 

„მოქცევაი ქართლისაი“-ს შინაარსიდან ისიც ჩანს, თუ რაოდენ იყვნენ ქართველი ებრაელები ინტეგრირებული, ადაპტირებული და გაშინაურებული ადგილობრივ სინამდვილესთან; რამდენად სტუმართმოყვარეები იყვნენ ისინი და რაოდენ განვითარებული იყო მათ შორის მორწმუნეობისა და ტოლერანტობის კულტურა. გავიხსენოთ: წმინდა ნინომ პირველად ჰურიათა ბაგინს (სინაგოგას) მიაშურა ურბნისში და იქ შესახლდა. ირკვევა, რომ იმ დროს (IV ს-ის პირველ ნახევარში) ქართლის ებრაელობა მშობლიურ არამეულადაც ლაპარაკობდა და ქართულადაც. ბაგინის მკვიდრნი (და, ცხადია, შემოგარენის ებრაელები) ისე ღრმად ერკვეოდნენ ქართლის რეალიებში, რომ აქ ერის განმანათლებლდ მოვლენილი უცხოელი, როგორც თვითონ ამბობს, მათგან ქართულს სწავლობდა და „განიცდიდა ძალსა ამის ქვეყნისასა“. სხვანაირად რომ ვთქვათ, მისიონერი ქალი იქ, ბაგინში, გასაქრისტიანებელი სალხის ენასაც ეუფლებოდა და მათ ბუნებას, ხასიათებსა და ზნე-ჩვეულებებსაც უღებდა ალღოს. ასეთი თანაცხოვრება და თანამოსაგრეობა განა მორწმუნეობის უმაღლესი კულტურის გამოვლენა არ არის როგორც მასპინძლების (ურბნისელი ებრაელების), ისე სტუმრის (ტყვე ქალად წოდებული ნინოს, საქართველოს განმანათლებლის) მხრიდან?!

  

ეჭვი არ არის, რომ ქართველ ქრისტიანთა და ებრაელთა (იუდაიზმის ერთგულთა) კეთილმეზობლობა და მეგობრობა ქართლის მოქცევის შემდეგაც გაგრძელდა, რაც ბუნებრივია. შეუძლებელია, ქართველი ქრისტიანები გულგრილი დარჩენილიყვნენ იმ ღვაწლის მიმართ, რაც ებრაელებმა მათ ისტორიასა და მეხსიერებაში აღბეჭდეს. სწორედ ეს ისტორია და კოლექტიური მეხსიერება უნდა იყოს იმის მიზეზი (როგორც ამას საქართველოს საეკლესიო წარსულის უბადლო მცოდნე აკადემიკოსი კორნელი კეკელიძე აღნიშნავს), რომ ძველ ქართულ სასულიერო-პოლემიკურ ლიტერატურაში, ერთობ მდიდარსა და მრავალფეროვანში, ანტიებრაული შინაარსის ორიგინალური თხზულებები არ იძებნება.

 

ყოველივე ამის შემდეგ უცნაურია, მაგრამ ფაქტია, რომ შუასაუკუნეების ქართულ საისტორიო თუ არასაისტორიო შინაარსის მწერლობაში („ქართლის ცხოვრებასა“ და სხვა თხზულებებში) საქართველოში მცხოვრები და ამ ქვეყნის მოქალაქე ებრაელების შესახებ თითქმის არაფერი არ არის ნათქვამი. ქართული კულტურისა და სახელმწიფოს ისტორია შუა საუკუნეებისა არ იცნობს არც ერთ ებრაელ ხელოვანს, არც ერთ პოლიტიკოსს და, წარმოდგინეთ, ვაჭარსაც კი. არადა ყველაფრიდან ჩანს, რომ საქართველოს ებრაული დიასპორა საკმაოდ მძლავრი იყო როგორც რიცხოვნების, ისე განფენილობის თვალსაზრისით. მეცნიერების ყველა დარგი: დემოგრაფიის ისტორია, ტოპონიმიკა, ონომასტიკა, არქეოლოგია, ეთნოგრაფია და ასე შემდეგ გვარწმუნებს, რომ საქართველოს ებრაელობა ყოველთვის აქტიურ და ქმედუნარიან ძალას წარმოადგენდა. რად ღირს, თუნდაც, ებრაულ ენაზე შესრულებული ანტიკური პერიოდის ეპიგრაფიკული ძეგლები, რომლებიც აღმოსავლეთ საქართველოს რეგიონებში არის ნაპოვნი და ქართველი ებრაელების ცხოვრების სხვადასხვა მხარეზე მიგვანიშნებს.

 

ძველი, მეტწილად უცხოენოვანი, ლიტერატურული ძეგლები საკმარის მასალას შეიცავს საქართველოს ებრაული თემის თავგადასავლის, მასთან დაკავშირებული სოციალური, პოლიტიკური, ეთნოგრაფიული და რელიგიური საკითხების შესასწავლად. ეს მასალა სპეციალურ ლიტერატურაში კარგადაა ცნობილი და გათვალისწინებული. გამოქვეყნებულია სამეცნიერო და პოპულარული შრომები ქართულ და უცხოურ ენებზე; შექმნილია მიმოხილვები (კომპენდიუმები), რომელთაგან ორი შესულია ტოლერანტობის ცენტრის მიერ გამოცემულ კრებულებში: „რელიგიები საქართველოში“ და „ეთნოსები საქართველოში“ (თბილისი, 2008). მეორე კრებულში წარმოდგენილია მოცემულ საკითხზე არსებული ლიტერატურის სია (გვ. 298), რომელიც დაინტერესებულ მკითხველებს თემის ფართო პროფილით გაცნობის შესაძლებლობას სთავაზობს. ამ შემთხვევაში შევეცდებით, ზოგიერთ ისეთ საკითხზე გავამახვილოთ ყურადღება, რაც ჩვენი მკითხველებისათვის შესაძლებელია სიახლე იყოს და მათ ცოდნის გაფართოების სურვილიც გაუჩინოს.

 

სოლომონის ტაძრის მეორედ დაქცევის (70 წ.) შემდეგ, როდესაც ებრაელთა რბევა-აწიოკებამ არნახული ფორმა მიიღო, რომის იმპერიის დიდ ნაწილში ებრაელთა აჯანყებამ იფეთქა. იგი შეფასებულია „ებრაელთა საყოველთაო აჯანყებად რომაელთა ბატონობის წინააღმდეგ“. აჯანყების იდეური ხელმძღვანელი გახლდათ რაბი აკიბა, ხოლო წინამძღვარი _ სახელგანთქმული მეომარი შიმონ ბარ კოხბა. აჯანყება 132 წლიდან 135 წლამდე მიმდინარეობდა და გარკვეული წარმატებებიც იქნა მიღწეული (აჯანყებულებმა რამდენიმე პუნქტში დაამყარეს კონტროლი და მოჭრეს მონეტები), მაგრამ რიცხვმრავალმა ძალამ მაინც თავისი გაიტანა. მოსახლეობის დიდი ნაწილი ბრძოლებში გაწყდა, ნაწილი კი იმპერიის საზღვრებს გარეთ გაიქცა. ლტოლვილთა ერთი ნაკადი საქართველოშიც შემოვიდა (ეს, ალბათ, საქართველოში შემოსულ ებრაელთა მესამე დიდი ტალღა იყო).

 

წინამდებარე თემის ფარგლებში ჩვენს ინტერესს აღძრავს გადმოცემა, რომლის თანახმად რაბი აკიბამ, როდესაც ამბოხებისათვის თადარიგს იჭერდა, საქართველოშიც იმოგზაურა, თანამემამულეებს საბრძოლო-პატრიოტული მოწოდებით მიმართა და, სავარაუდოდ, შეწირულებაც შეაგროვა. ეს პიროვნება ჩვენთვის, ქართული კულტურის წარმომადგენლებისათვის, სხვა მხრივაც არის საყურადღებო. ცნობილია მისი სასულიერო და ლიტერატურული მოღვაწეობა, დამშვენებული მისი დიდი პიროვნული ავტორიტეტით. მისი საღვთისმეტყველო და ბიბლიოლოგიური მემკვიდრეობის ყველაზე არსებითი ნაწილი არის დოგმატური კანონი სადავოდ ქცეულ ბიბლიურ წიგნებზე, მათ შორის წიგნზე „ქებათა ქება“, რომლის ავტორობა მეფე სოლომონს, ბრძენს, მიეწერება. ეს წიგნი შეიცავს სატრფიალო-სამიჯნურო სცენებს და ქალ-ვაჟის ურთიერთობის ინტიმურ მხარეებს. ამის გამო როგორც ებრაელთა, ისე ქრისტიანთა წრეებში დაისვა კითხვა: გამართლებულია კი ასეთი წიგნის საღმრთო წიგნების კრებულში, ბიბლიაში, შეტანა?! ბევრი, ვინც ზედაპირზე გამოტანილი სცენების მიღმა ვერ იხედებოდა და ალეგორიას ვერ ამჩნევდა, ფიქრობდა, „ქებათა ქების“ საღვთო წერილის წიგნად მოხსენიება შეუძლებელი და გაუმართლებელიაო. და, აი, ვხედავთ, რომ კამათში ჩაება ხსენებული რაბინი, რაბი აკიბა. ისტორიამ შემოინახა მისი სიტყვები: ,,მთელი სამყარო არ ღირს იმ დღედ, როცა ქებათა ქება მიეცა ისრაელს, რადგან: მთელი წერილი ხომ წმიდაა, ქებათა ქება კი წმიდათა წმიდაა", და კიდევ: ,,ის, ვინც ქებათა ქებას იმღერებს ქეიფსა და დროსტარებაში და ჩათვლის მას საერო სიმღერად, ვერ დაიდებს წილს ცათა სასუფეველში" (პროფ. ზურაბ კიკნაძის თარგმანი). ასე გადაურჩა აღნიშნული წიგნი ბიბლიური კანონიდან ამოღებას.

 

როდესაც ბიბლიური წიგნების ქარულ თარგმანთა ისტორიას ვეცნობით, ასეთი შთაბეჭდილება გვრჩება: განათლებულ ქართველებს ძველი აღთქმის არც ერთი წიგნი არ შეუსწავლიათ ისე ღრმად და ისე არ დაუმუშავებიათ, როგორც „ქებათა ქება“. ამ წიგნმა არა ერთსა და ორ კალმოსანს, მხატვარსა თუ მისტიკოსს მიაწოდა საღვთისმეტყველო თემატიკა და რელიგიური აღმაფრენა შესძინა (დაინტერესებულ მკითხველს შევახსენებ ჩემს გამოკვლევას «აკაკის „სულიკო“ და სოლომონის „ქებათა ქება“». კრებული: ვაჟა-ფშაველა 150, თბილისი, 2011, გვ. 122-130). აშკარაა, რომ ამ წიგნის მისტიურ წიგნად გააზრების კულტურა IV-V სს-ის საქართველოში ბიბლიური წიგნების პირველმთარგმნელებს კარგად ჰქონდათ გააზრებული. არაფერი გვიშლის ხელს ვიფიქროთ, რომ ეს არის დიდი ებრაელი მოღვაწისა და მოაზროვნის, რაბი აკიბას, საქართველოში ყოფნისა და სამოძღვრო-სასულიერო მოღვაწეობის შედეგი. ბუნებრივია, რომ ის თანამემამულეებსა და თანამორწმუნეებს განუმარტავდა, სხვა პრობლემატურ საკითხებთან ერთად, „ქებათა ქების“ ჭეშმარიტ აზრს და აქ, საქართველოში, ამგვარი ლიტერატურის ალეგორიულად აღქმის ტრადიციას დაუდებდა სათავეს.

 

საქართველოს ისტორია ქრისტიანებისა და იუდეველების თანაცხოვრების იშვიათ, თითქმის უნიკალურ, მაგალითებს იცნობს. იყო დრო (არც თუ იშვიათად), როდესაც ამ აღმსარებლობათა წარმომადგენლები ერთსა და იმავე სალოცავს ემსახურებოდნენ და საღვთოდ შერაცხილი საგნების თაყვანისცემის წესებს ერთმანეთისაგან სწავლობდნენ.

 

მსგავს ფაქტებს რაჭისა და ლეჩხუმის ქართულ-ებრაულ დასახლებებში ვადასტურებთ. ამ მხარეში, კერძოდ ონში, დღემდე არის შემონახული წმინდა წიგნების პატივისცემის საგანგებო წესი. როდესაც რომელიმე საღვთისმსახურო წიგნი, განსაკუთრებით სეფეთორა (ე. ი. სამეუფო თორა, რომელიც, როგორც წესი, პერგამენტზე ანუ ეტრატზე არის დაწერილი და გრაგნილით წარმოფგენილი), იმდენად დაძველდება და პრაქტიკის გამო ისე შეილახება, რომ მისი დანიშნულებისამებრ გამოყენება შეუძლებელია, მორწმუნეები მას ჯერ გენიზაში (საპატიო საცავში, შეიძლება ითქვას, _ მორგში) შეაბრძანებენ და იქ გარკვეულ ხანს ამყოფებენ, შემდეგ კი კუბოში ჩაასვენებენ, პროცესიით და გლოვით (ტიტილითა და მოთქმით) სასაფლაოზე გადაასვენებენ, დაკრძალავენ და ქელეხს გადაიხდიან. ასეთი ბედი ელოდა მსოფლიო მნიშვნელობის ხელნაწერს, ებრაულ მანუსკრიპტთა შორის ერთ-ერთ უძველესს _ ლაილაშის თორას. იგი ებრაულ-ქართულ დაბაში, ლაილაშში, ინახებოდა. იქაური ქრისტიანები დღესაც ლაპარაკობენ, რაოდენ მტკიცედ იცავდნენ მათი თანასოფლელი ებრაელები მამა-პაპათა დადგენილებებსა და ადათებს. ამ ადათ-წესების თანახმად, ადგილობრივი სინაგოგის მსახურებს აღნიშნული ხელნაწერიც უნდა გამოეტირათ და დაემარხათ, მაგრამ ამ წიგნს უკვე შეძენილი ჰქონდა დამატებითი საკრალური ფუნქცია. როგორც ებრაელები, ისე მათი მეზობელი ქრისტიანები ლაილაშის თორას ანგელოზების მიერ მოტანილ სიწმინდედ მიიჩნევდნენ და მას სასწაულმოქმედ ძალას მიაწერდნენ. საზოგადო გაჭირვებისა თუ უბედურების ჟამს ქრისტიანები და იუდეველები შეიკრიბებოდნენ, სინაგოგიდან თორის ამ იშვიათ ხელნაწერს გამოასვენებდნენ, მის წინაშე ისინი, ორივე კონფესიის მორწმუნეები, მუხლს ერთად მოიდრეკდნენ და ღმერთს შემწეობას შესთხოვდნენ. აი, ასეთი საერთო-სახალხო თანალოცვის მოთხოვნილებამ გადაარჩინა დამარხვას ეს წერილობითი ძეგლი (დაცულია კ. კეკელიძის ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში).

 

სიძველეთა დიდი მოამაგის, ექვთიმე თაყაიშვილის, ერთ ცნობაზე დაყრდნობით შესაძლებელი ხდება იმის გარკვევა და დადგენა, რომ საკრალური საგნების პატივისცემის მითითებული წესი ლაილაშის მეზობელი სოფლის, ლაბეჭინის, ქრისტიანებმაც შეითვისეს (ამ თემას ვრცლად ვიხილავთ სტატიაში, რომელიც შესულია კრებულში ,,მუშაკი სულიერისა ვენახისაÁ. მიხეილ ქავთარია _ 80“). ეს არის ერთი მაგალითი მაგალითთა იმ ჩამონათვალში, რომელსაც ქართული ეთნოგრაფია და ფოლკლორისტიკა გვთავაზობს.

 

თემა, რაზეც ვსაუბრობთ, ამოუწურავია. მართალია, ჩვენი ისტორია უსიამო და გასახსენებლად არასასურველ ექსცესებსა და მოვლენებსაც იცნობს, მაგრამ ფაქტი ფაქტად რჩება: ებრაელთა და ქართველთა თანაცხოვრების ისტორია სავსეა სარწმუნოებრივ წეს-ჩვეულებათა დიალოგის საამო და სასურველი ფურცლებით. საუკუნეთა მანძილზე დიდი და ძლიერი საქართველოს ებრაელთა თემი ცნობილი რეპატრიაციის გამო რიცხობრივად დღეს ძალიან შემცირებულია, მაგრამ ჯერ კიდევ მოიძებნებიან მოხუცები, რომლებიც მსგავსი ფურცლების მომსწრე და მონაწილეები არიან. მათთან მისვლა, მათი ნაამბობის აღნუსხვა, ჯეროვნად შეფასება და დაფასება ჩვენი თაობის საპატიო მოვალეობად მესახება.