მეამბოხის ლექსიკონი

[Guest Merlin]

“არაფერი არ ყვავის ქვიშაზე ან ქუჩის ქვაფენილზე, გარდა სიტყვებისა.”
ჟ. დერიდა

ქალაქი-ბაღი

თუ ეს ასეა, მაშინ ასფალტი მოვხნათ და ასოები ჩავთესოთ. ჩვენ სიტყვები მიმოიფანტება ქალაქში ალვის ხის ბუსუსივით. ჩვენ გავაღებთ ფანჯრებს. და ჩვენი გრძნობები აღარ დაიმსხვრევა მონიტორის მინაზე. ისინი კვლავ აიშენებენ ბუდეს ხეების დაჩრდილულ გვირგვინზე. მაგრამ ჯერჯერობით, ჩვენ შევინახავთ თესლ-ასოებს ლექსიკონში. ჩვენ შვილები გაზრდიან ქალაქ-ბაღს. ჩვენ უნდა მოვიპოვოთ უფლება ამ ქალაქზე მათთვის. ამისთვის ჩვენ უნდა დავუბრუნდეთ გუტენბერგის დაზგას. მაგრამ მხოლოდ იმისთვის, რომ ამოვიღოთ ლიტერები და მათგან ტყვიები დავამზადოთ.

ქალაქური ნომადიზმი (კარვები ბაბილონის კოშკის წინააღმდეგ)

ქალაქური ნომიდიზმი. რევოლუციური ნომადიზმის ახალი ტიპი. არა ფსიქოგეოგრაფია როგორც ერთეულების გადაადგილება, რომლებიც სივრცის შესასწავლად საკუთარ შინაგანს იყენებდნენ, არამედ ქუჩებში მასების მოძრაობა როგორც ქალაქის ახალი ფსიქეა. ქალაქი – გამშრალი ძვლებია. მათ გასაცოცხლებლად, სხეულით უნდა შევკაზმოთ, სუნთქვა შევჰბეროთ. კარავი არა იმდენად როგორც მიწის ოკუპაცია, რამდენადაც ჰაერის. ბევრი კარავი ქალაქის ფილტვებია. მაგრამ ჰაერი მხოლოდ იმისთვის არ გვჭირდება, რომ ვისუნთქოთ. ის გვჭირდება, რათა ვისაუბროთ, რათა ვიყვიროთ. ჩვენ გვჭირდება ახალი დეკრეტი ენაზე. მოვიცილოთ ყველა გაყინული, მუნჯი გრაფემა! ქალაქი შებოჭილია მორფოლოგიით. კოშკები ის წინაღობებია, რომლებსაც ეტაკება ჰაერი, ჩვენი ფილტვებიდან წამოსული და თანხმოვნებად გადაქცეული. მაგრამ სიმღერებისთვის ხმოვნები გვჭირდება. ჩვენი მოედანი, ჩვენი ქუჩა და გამზირი, როგორც ჩვენი ტუჩები, ფორმას მისცემენ მათ, გაწელვისას ან დამრგვალებისას. და ეს ხმები ახალ მნიშვნელობას მიანიჭებენ ამ გაქვავებულ ძირეულ სტრუქტურებს.

შეცოდება

ჩვენ დაგვავიწყდა, რა არის სოლიდარობა. ჩვენ დაგვრჩა მხოლოდ შეცოდება. როდესაც პოლიტიკაზე და ისტორიაზე უარი ვთქვით, ჩვენი თავი გავწირეთ მარტოობაზე. შეცოდება მარტოსულების ბედია, თავშესაფარი. რადგან შეცოდება გრძნობაა, და შესაბამისად, პრივატულია. შეცოდების კოლექტიური გრძნობა ნონსენსია. შეიცოდო, გამოკვებო, დააბრალო. არ აქვს მნიშვნელობა ვინ და ვის. შეცოდებისთვის საჭიროა მხოლოდ ობიექტი ბრალდებით ბრუნვაში. ივრიტზე სიტყვა ‘რაჰამიმი’ – ‘შეცოდება’ – წარმოქმნილია როგორც სიტყვა ‘რეჰემ’-ის (საშვილოსნო) მრავლობითი ფორმა – თუმც ეს ფორმა მიუთითებს ორივე მშობელის უნარზე, განიცადოს ეს გრძნობა/შეგრძნება. ვიღაცის შეცოდება ნიშნავს ვიღაცისადმი მოპყრობას ისე, როგორც მშობლები ეპყრობიან საკუთარ შვილს, პატრონი საკუთარ ქვეშემდგომს, ძლიერი სუსტს. შეცოდება ყოველთვის აქ და ახლა არსებობს. ის არ ცნობს წარსულს. მკვდრები არ ეცოდებათ. საუკეთესო შემთხვევაში, გლოვობენ. ამიტომ სამყაროში, სადაც ბევრი შეცოდებაა, ასევე ბევრი ბოროტებაა. შეცოდება, განსაკუთრებით საკუთარი თავის შეცოდება, ყოველთვის ბოროტების სამსახურშია.

მხატვრების გაფიცვა (საერთო ადგილები)

დავუშვათ, მოხდა საოცრება, და დაიწყო მხატვრების საერთო გაფიცვა. მაგრამ რა სამუშაოს შესრულებას წყვეტს მხატვარი გაფიცვის დროს ? რკინიგზის მუშაკების, მეტალურგების, მასწავლებლების შემთხვევაში პასუხი აშკარაა. თუმცა რას ნიშნავს მხატვრების გაფიცვა ?
ვთქვათ, ეს არის უარის თქმა ნამუშევრის შექმნაზე. ამ შემთხვევაში ჩვენ დაგვყავს მხატვრის შრომა ხელოსანის შრომაზე, ნამუშევარი კი – პროდუქტზე. მიუხედავად ამ მეტად გავრცელებული გაიგივების მაგალითისა, ჩვენ, მიუხედავად ყველაფრისა, საინტერესო და სასარგებლო დასკვნა შეიძლება გამოვიტანოთ მხატვრის შემოქმედების უფლებრივი სტატუსის შესახებ. თუ მხატვრული შემოქმედება არის პროდუქტი, წარმოებული მხატვრის მიერ, მაშინ გამოფენა, რომლისთვის შესრულდა ეს სამუშაო – წარმოებაა. ეს ნიშნავს, რომ მხატვრის მოწვევა გამოფენაზე უტოლდება მუშაკის დაქირავებას საწარმოოზე და უნდა განხორციელდეს შრომის კოდექსის ყველა წესდების დაცვით. ანუ ანაზღაურებულ უნდა იქნას არა მხოლოდ ნამუშევრის შექმნა და ტექნიკური ნაწილი (ბოლოს და ბოლოს, გამოფენის ბიუჯეტი ეს არის კაპიტალი, რომლის მფლობელიც მას გარკვეული სახით ინვესტირებს, და მოცემულ ინვესტიციას არ აქვს კავშირი მხატვართან ისევე, როგორც ახალი დაზგების შეძენას ქარხნის მეპატრონის მიერ არ აქვს შეხება მუშაკის დაქირავებასთან). ანაზღაურებულ უნდა იქნას მხატვრის დრო, დახარჯული სამუშაოს წარმოებისთვის. თუკი განვიხილავთ მხატვარს, როგორც ინდივიდუალურ მეწარმეს, მაშინ გამოფენაზე მისი მოწვევის დროს ის გარკვეულ სერვისს სთავაზობს მომწვევ ინსტიტუციას გამოფენის მოწყობის კუთხით ან დროებით მფლობელობაში გადასცემს თავის უკვე დამზადებულ ნამუშევარს. მხოლოდ ასე შეიძლება აღქმულ იქნას მხატვრის შრომის გაიგივება პროლეტარის ან ხელოსანის შრომასთან. გაფიცვამ, რომელიც ასეთ აღქმაზეა დამყარებული, შეიძლება კოლაპსი გამოიწვიოს ან უკვე არსებული ინსტიტუციონალური სისტემის რადიკალური ტრანსფორმაცია.

სამწუხაროდ, მხატვრები საკუთარი პრობლემის გადაწყვეტას არა უფლებრივ დისკურსში ეძებენ, არამედ ხელოვნებაში. და უკვე დიდი ხანია, ნამუშევრის შექმნაზე უარის თქმა გადაიქცა ნამუშევრის ფორმად. ამგვარად, თითქოს, ნაჩვენებია მხატვრის შრომითი შემოქმედების შე/გა-ჩერება მოცემულ კონტექსტში. ეს გვაბრუნებს თავდაპირველ კითხვასთან, თუ რა არის მხატვრების გაფიცვა. თუ ამ კითხვაზე პასუხის ძიების პროცესში ჩვენ ვამტკიცებთ, რომ მხატვრის შრომა არამატერიალურია, მაშინ კონკრეტულად რა და როგორ შეიძლება შევაჩეროთ ? ნიშნავს კი ეს უარს ინტელექტუალურ შემოქმედებაზე ? და თუკი ასეთი უარი შესაძლებელია, როგორი ზემოქმედება შეიძლება ჰქონდეს მას სამყაროზე ? სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, შეიძლება კი იყოს არამატერიალური შრომის შეჩერება მატერიალური ? ხომ არ გახდება ეს კიდევ ერთი მენტალური თამაში, ერთგვარი ინტელექტუალური პროდუქტი ?

შესაძლოა, ჩვენ მივუახლოვდებით ამ კითხვებზე პასუხებს, თუკი უარს ვიტყვით გაფიცვის აღქმაზე, როგორც შრომის სრულ (თუნდაც დროებით) შეწყვეტაზე. ხელოვნების შემთხვევაში ეს გულისხმობს ჩვეულ რეჟიმში ფუნქციონირების შეწყვეტას. ხელოვნება რევოლუციის სიზმარია. და თუ ეს ასეა, ჩვენ უნდა მოვიშოროთ ასეთი ხელოვნება, რათა გავაღვიძოთ რევოლუცია, ან, უფრო ზუსტად, შევქმნათ ახალი ხელოვნება, რომელსაც ყურადღებას არ გაუფანტავს ჩვენ გონებას და ჩვენ გრძნობებს. გამომსახველობით რეჟიმის ნაცვლად, სადაც ტექსტი ზემდგომია ხატზე/გამოსახულებაზე, უნდა მოვიდეს პერფორმატიული (პოლიტიკური) რეჟიმი, რომლის დროსაც სიტყვა, ხატი/გამოსახულება და მოქმედება თანასწორია. არსებობს დროითი მონაკვეთი, როდესაც ტილო გადაიქცევა დროშად. და ეს დრო ახლა დადგა.

მოლოდინი

ჩვენი ცხოვრებიდან გაქრა მოლოდინი. აღმოჩნდა, რომ პაუზა ორ მოვლენას შორის თავისთავად ყველაზე მნიშვნელოვანი მოვლენა გახდა ყოფიერებაში. ის იყო და ახლაც არის აუცილებელი, როგორც დაშორება სიტყვებს შორის, რომელიც მონოლითურ ტექსტს გააზრებულ მონაკვეთებად ჰყოფს.
მაგრამ მოლოდინში უფრო მნიშვნელოვანი მაინც გამაერთანებელი ფუნქციაა და არა განმაცალკევებელი. მოლოდინი დროითი გვირაბია, რომელშიც წარსულიდან მომავლისკენ ვმოძრაობთ. ეს არის საშვილოსნო, სადაც ჩვენი სურვილები მწიფდება.
ადამიანი წერს წერილს. მთელი ეს პროცესი – მოლოდინების რიგია. თითოეული მიღებული წერილი – მოკითხვა წარსულიდან.
ჩვენი წარსული კოსმოსური ხომალდია, რომელიც ვარსკვლავებთან გაფრინდა. ჩვენ დიდი ხანია აღარ ვწერთ წერილებს. ჩვენ დაგვავიწყდა წერა, დავივიწყეთ მისამართები. მაგრამ შეიძლება ვცადოთ წერა უკუპასუხამდე. და დავიბრუნოთ მოლოდინი მაინც.

დაიკავე

‘ნურაფერს მოითხოვ, ყველაფერი დაიკავე!’. ეს ვირუსის ფსიქოლოგიაა. ცარიელი სიცოცხლის დევიზი. ამაშია თანამედროვე ხელოვნების სისუსტე. რათ გვინდა ყველაფერი, თუ არაფერი გვსურს ? ან გვინდა, მაგრამ არ ვითხოვთ ? ჩვენ ისედაც ყველგან ვართ, და ჩვენ ვდუმვართ. და როგორ შეიძლება იმის დაკავება, რაც ჩვენ გვეკუთვნის ? ჩვენი ქუჩები, ჩვენი თავისუფლება, ჩვენი მომავალი ? მათი მხოლოდ დაცვა ან დაბრუნება შეიძლება. რადგან ჩვენი ქალაქები უკვე დიდი ხანია დაკავებულია.
Occupy – რითი მოგვხიბლა ამ სიტყვამ ? მჭახე ხმოვანი დიფტონგით თუ მილიტარიზმის მეტალის გემოთი ? რატომ გავხდით ასეთი უყურადღებოები სიტყვების შერჩევაში ? და თუკი ჩვენ გავხსენით ომის ლექსიკონი, რატომ ვერ ვპოულობთ სხვა სიტყვებს – მაგალითად, résistance-ს ან partisans-ს ? ‘-ან’ -შიც ისმის მეტალის ბგერები. მაგრამ ეს ფოლადის მილის დარტყმის ხმაა რელსებზე. რატომ ვართ ასეთი მოკლე მეხსიერების მქონე ? შესაძლოა, იმიტომ, რომ პლანშეტს ვერ მოეფერები ? მაგრამ რევოლუცია არ კეთდება პლანშეტით ხელში.
‘ნურაფერს მოითხოვ’ … რატომ არის, რომ ლოზუნგებშიც კი ყველაფრით ვიწყებთ და არაფრით ვამთავრებთ ? საიდან ეს სიმხდალე ? ჩვენი ნება დაიკარგა სოციალურ ქსელში. ჩვენ გვეშინია ძალაუფლების ლეგიტიმირების, მისთვის მოთხოვნების წაყენების დროს. მაგრამ ვინ თქვა, რომ უნდა წააყენო მოთხოვნები, რომელიც ძალაუფლების პატრონს შეუძლია შეასრულოს ?
კლოდ ლანცმანის ფილმში ‘შოა’ ერთ-ერთი თვითმხილველი, ოსვენციმის მსხვერპლი და იატაკქვეშა დაჯგუფების წევრი, შემდეგ ისტორიას ყვება. გერმანელი მსჯავრდებულები [იატაკქვეშა ორგანიზაციის ლიდერები] აჯანყების მოწინააღმდეგეები იყვნენ და იბრძოდნენ ბანაკში პირობების საყოველთაო გაუმჯობესებისთვის. მაგრამ სიკვდილიანობის დონის ვარდნამ ადგილის დეფიციტი გამოიწვია. ამიტომ ბანაკში მოხვედრისას, ადამიანებს, გარჩევის, სელექციის გარეშე, ისე რომ არ ტოვებდნენ არავის სამუშაოსთვის, ეშელონებით პირდაპირ გაზის კამერებში უშვებდნენ. სიკვდილის მანქანის შეჩერება მხოლოდ აჯანყებას შეეძლო, რომელიც არასდროს მომხდარა ოცვენციმში. ჩვენ გვაქვს შანსი ყველაფერი გამოვასწოროთ. არ აქვს მნიშვნელობა, რომ მას შემდეგ ოთხომოცდაათი წელი გავიდა. შეიცვალნენ ადამიანები, დრო, ცხოვრება. მაგრამ ჩვენთვის კვლავ აქტუალურია არჩევანი – ბრძოლა პირობების გაუმჯობესებისთვის თუ აჯანყება ?

მარცხი

ცხადია, საუბარია ისტორიულ მარცხზე. არის მარცხში რაღაც ტოტალური, სასრული და უიმედო. მასთან შედარებით, წარუმატებლობა ან შეცდომა ჰაეროვანია, ფაქტობრივად უწონადობაში მყოფი მოვლენები. რადგანაც წარუმატებლობა გულისხმობს მეორე შანსს, შეცდომა – გამოსწორების იმედს. მაგრამ მარცხი – ის მძიმეა, როგორც მუშტი, და დამანგრეველი, როგორც ნოკაუტი. მას განიცდიან, როგორც დარტყმას, რომლის შემდეგ მტერი მიწაზე ეცემა. შესაძლებელია კი ის ? მოთხრობაში ‘ქალაქის გერბი’ კაფკა აღწერს ქალაქს, რომლის მაცხოვრებლები ჩაძირულნი არიან ერთმანეთთან ომში და დავიწყებული აქვთ კოშკის მშენებლობა, თავისი არსებობის მთავარი მიზანი. უზარმაზარი მუშტი მათ გერბზე ერთგვარი გაფრთხილებაა, რომ ერთხელაც ის დაეცემა მათ და ქალაქს გაანადგურებს, როგორც სასჯელი უმოქმედებოსთვის. ისტორიული მარცხი მიზნის დავიწყებაა, ჭეშმარიტების ღალატი. ესეიგი, დაკავშირებული დავიწყებასთან, მარცხის ფესვები წარსულშია. ის მხოლოდ იქ არის შესაძლებელი. მარცხს განვიცდით არა ჩვენ, აქ და ახლა მცხოვრებნი, არამედ ჩვენი წინაპრები, თაობები, რომლებიც ჩვენამდე ცხოვრობდნენ. ყოველ ჯერზე, როდესაც საკუთარ მარცხს ვაღიარებთ, ჩვენ უძლიერეს დარტყმას ვაყენებთ მათ, ვეხმარებით მათ მტრებს. სწორედ ამიტომ, ჩვენი ამოცანაა, ყველაფრისა და მიუხედავად, მარცხის უარყოფაა. აქ იმალება ისტორიული გამარჯვების საიდუმლო, რომელიც არის არა-მარცხი. ეს ასევე ნიშნავს, რომ ისტორიული გამარჯვებაც დაკავშირებულია წარსულთან. რევანში, შურისძიების წყურვილი, წყენა – ამ ყველაფერს არ აქვს მასთან არანაირი კავშირი, რადგანაც მთლიანად აწყმოს ეკუთვნის. ჩვენ ჩვენი ისტორიული ათვლა გვაქვს. როდესაც მიგრანტების დასაცავ დემონსტრაციაზე გამოვდივართ, ჩვენ ვაგრძელებთ ბრძოლას ვარშავის გეტოში, როდესაც პროფკავშირში შევდივართ, ჩვენ ვუერთდებით 1905 წლის საყოველთაო შეტაკებას, როდესაც ჩვენი ქალაქების ქუჩებში კარვებს ვდგამთ, ჩვენ პარიზის კომუნასაც ვიცავთ. ჩვენ წარუმატებლობა გვხვდება გზად, შეცდომებს ვუშვებთ, მაგრამ ჩვენ არ ვნებდებით.

წინათგრძნობა

“ისტორიულ მოვლენებს არ გააჩნია რეჟისურა.”
ო. მანდელშტამი

წინათგრძნობა ეს არის ყოფნა წინადღეს. ეს არის მდგომარეობა მოლოდინსა და მღელვარებას შორის. მომავლის განცდა, ცოდნა ცოდნამდე.
წინათგრძნობა არ გვიბიძგებს მოქმედებისკენ. ის გვტანჯავს და ხშირად გვატყუებს. მაგრამ წინათგრძნობა ასევე არის დასაწყისი, დაიმედება. თუ ეს წინათგრძნობაა, ესეიგი იქნება გრძნობაც. ეს არის პირველი სიმპტომი სიბრმავე-სიყრუე-სიმუნჯისგან განკურნების. ეს კი ნიშნავს, რომ, შესაძლოა, ეს არის სოლიდარობის, სამართლიანობის, თავისუფლების გრძნობის დასაწყისი.
წინათგრძნობა ნიშნებით იკვებება. ისევე, როგორც ჭექა-ქუხილის მოახლოება შეიძლება შევამჩნიოთ ღრუბლების გამოჩენამდე, ასევე მომავალი მოვლენები შეიგძრნობა ადამიანთა შეცვლილ სიარულის მანერაში, ვენტილირების ხმაურში, გუბეების მღელვარებში, ტრამვაის მოულოდნელ ზარში, მონუმენტთა ჩურჩულში.
მხოლოდ დანახვა, მიყურადება, გამოფხიზლება არის საჭირო. და მაშინ, შესაძლოა, გაიხსნება ფარდა ისტორიის თეატრში და ჩვენ ყველანი სცენაზე გავალთ.

სოლიდარობა

სოლიდარობა მდგომარეობაა. მას არ აქვს ზმნა, ისევე როგორც შიმშილს ან ბედნიერებას. სოლიდარული შეიძლება მხოლოდ იყო. მაგრამ, შიმშილისგან განსხვავებით, ეს ღია მდგომარეობაა, სიღიაობის მდგომარეობა. ეს მრავლობითობის მდგომარეობაა. იყო სოლიდარული – ნიშნავს, მუდამ იყო ვიღაცასთან. იყო სოლიდარული – ნიშნავს, იყო მოქმედებით ბრუნვაში. მაგრამ იმაზე მეტად, ვიდრე ‘იყო ვიღაცასთან’, სოლიდარობა ნიშნავს იყო ვიღაც. არ არსებობს ‘ისინი’, არსებობს ‘ჩვენ’. არ არსებობს ‘სხვა’, არსებობს ‘ის/იგივე’. ‘რამეთუ ჭეშმარიტი და უზომოდ რთული ამოცანა მდგომარეობს იმაში, რომ ვიპოვოთ იგივე’, – წერს ალენ ბადიუ თავის ‘ეთიკაში’. იყო ‘იგივე’ არ ნიშნავს იყო იგივენაირი, მაგრამ იყო უფრო მეტი, ვიდრე შენ. ეს ნიშნავს იყო ერთდროულად შენ და ის, ვისადმი სოლიდარულიც ხარ. ეს ნიშნავს, რომ დამკვირვებლის მათრახი, მონის კისერზე მოხვედრილი, ნაიარევს შენ სხეულზე ტოვებდეს, მოძალადის სხეული, რომელიც საკუთარ მსხვერპლს სპობს, შენ ორგანოებს ანადგურებდეს, ნეონაცისტის დანა, რომელიც მიგრანტს მოხვდა, შენ გულს აპობდეს. ხოლო როდესაც შენ მეგობარს აკავებენ, რკინის კარი შენთვისაც იხურება. მაგრამ ეს ასევე ნიშნავს იყო ის, ვინც ახლა იბრძვის, ბარიკადებზეა, დემონსტრაციაზე. ეს ნიშნავს, რომ ჭეშმარიტების მომენტში, შენ ადგები და ხმამაღლა იტყვი ‘მე სპარტაკი ვარ!’. და ათასი ხმის ექო გიპასუხებს ‘მე სპარტაკი ვარ!’. სოლიდარობა ისტორიის ანგელოზის შეძახილია. და თუკი სოლიდარობამ ვინმესთან სიტყვა ‘ტკივილში’ შეგაკავშირა, რბილი ხმოვანი გახდი, რათა შეუმსუბუექო ეს ტკივილი. მაგრამ სიტყვა ‘მრისხანებაში’ პირველი ასო გახდი. და ასე ყოველთვის. სოლიდარობას არ აქვს ვარგისიანობის ვადა. სოლიდარობას არ ცნობს სიკვდილს.

haim sokol